UIT DE AUTOPSIEZAAL: Vitamine E deficiëntie zorgt voor encephalomalacie bij kuikens/pluimvee

geschreven op 8 november 2023

Vitamine E behoort tot de groep van de vet-oplosbare vitaminen. Het is een verzameling van tocopherolen en tocotriënolen. Vitamine E reageert met andere nutriënten en heeft een verstrekkend effect op het gehele metabole proces door zijn antioxidatieve eigenschappen. Voldoende vitamine E in het dieet van vogels (inclusief volièrevogels, zoals parkietachtigen) is essentieel voor een goede gezondheid.

Doordat vitamine E optreedt als een antioxidant, werkt het nauw samen met selenium (Se) om de gezondheid van de cellen te bewerkstelligen. Selenium is namelijk een essentieel micronutriënt voor pluimvee. Ernstig vitamine E tekort in het dieet resulteert in oxidatieve schade welke zich kan manifesteren in drie klassieke ziekten bij kuikens: encephalomalacie, exsudatieve diathese en nutritionele musculaire dystrofie. Is er bijkomend een tekort aan Se, dan gaat dit de effecten van het vitamine E tekort nog versterken.

Nawab et al, 2019: Effect van vitamine E deficiëntie op pluimveegezondheid.

Nawab et al, 2019: De potentiële effecten van Vitamine E deficiëntie op de fertiliteit van gevogelte (vrouwelijk en mannelijk).

Voorgeschiedenis en autopsiebevindingen

Hier beschrijven we twee gevallen waarbij er een vermoeden is van encephalomalacie ten gevolge van vitamine E deficiëntie; deze tonen aan dat het probleem zich zowel bij industrieel als hobby pluimvee kan voordoen.

Het eerste geval betreft kuikens van 9 dagen oud met de klacht van torticollis. Tijdens de autopsie werd er opvallende bilaterale en symmetrische geelverkleuring van het cerebrum vastgesteld (foto 1).

Foto 1: Detail van de grote hersenen na het wegnemen van het schedeldak. Let vooral op de opvallende geelverkleruring van het hersenweefsel (malacie) die bilateraal symmetrisch is georiënteerd.

Het tweede geval was een Pennant Rosella (Platycercus elegans) die gestorven was na een korte periode van zenuwsymptomen. Tijdens de autopsie viel op hoe mager het dier was.

Pennant Rosella

Microscopische bevindingen

Foto 2: Microscopisch beeld (HE-kleuring) van de aangetaste grote hersenen (cerebrum) van één van de kuikens met torticollis: duidelijke zone met opklaring van het neuropil (encephalomalacie, oranje lijn) met oedeem, gliose en vasculaire proliferatie aan de randen van het letsel. Gezien de distributie van de afwijkingen (bilateraal symmetrisch en cerebrum) wordt er eerder in de richting van vitamine E deficiëntie gedacht. Differentiaal diagnostisch is een infectie met het aviaire encephalomyelitis virus (de veroorzaker van trilziekte).

Foto 3: Microscopisch beeld (HE-kleuring) van de aangetaste kleine hersenen (cerebellum) van de Pennant Rosella (Platycercus elegans): vacuolisatie van de witte stof (encephalomalacie).

Discussie

Vitamine E deficiëntie resulteert in encephalomalacie, exsudatieve diathese en nutritionele myopathie (musculaire dystrofie) bij kuikens; verdikking van de hakken en dystrofie van borstspieren bij kalkoenen; en nutritionele myopathie bij eenden. Vitamine E is ook nodig voor de normale embryologische ontwikkeling bij kippen, kalkoenen en waarschijnlijk ook eenden.

Volwassen kippen of kalkoenen zullen geen duidelijke tekenen vertonen bij zeer lage concentraties van vitamine E in het voeder en dit zelfs gedurende langere periodes, alhoewel het uitkippen van eieren bij vitamine E deficiënte kippen en kalkoenen duidelijk verlaagd is. Dit is te wijten aan vroege of latere sterfte van de embryo’s afhankelijk van de graad van deficiëntie. Bij kalkoenen kunnen de embryo’s bilaterale cataract ontwikkelen, die kan resulteren in blindheid. Bij mannelijke dieren is er testiculaire degeneratie beschreven.

1. Encephalomalacie (kuikens)

Deze aandoening is gekarakteriseerd door ataxie of parese, kop naar achteren of naar voren (soms met lateraal draaien), geforceerde bewegingen, verminderde coördinatie, snelle contracties en relaxatie van de poten, en finaal volledige uitputting en sterfte.
In de meeste gevallen is er aantasting van de kleine hersenen, laterale hemisferen, verlengde merg en mesencefalon met macroscopische zwelling en oedemateuze hersenvliezen. Dit evolueert naar bloedingen, necrose en verlies van hersenweefsel.
Histologische veranderingen worden gekenmerkt door ischemische necrose, demyelinisatie en neuronale degeneratie. De meningeale bloedvaten vertonen stuwing met oedeem.

2. Exsudatieve diathese (kuikens)

Dit is oedeem ter hoogte van het subcutane weefsel door een verhoogde permeabiliteit van de bloedvaten. In extreme gevallen kan dit resulteren in een wijde stand van de poten door het uitgesproken oedeem onder de huid van de borst. Dit oedeem gaat vaak gepaard met kleine bloedingen (ter hoogte van de borstspieren, spieren van de poten evenals de darmwand). Dilatatie van het pericard en plotse sterfte zijn ook beschreven.

3. Nutritionele myopathie (Musculaire dystrofie) (kuikens, eenden en kalkoenen)

Als vitamine E tekort geassocieerd is met zwavel aminozuur deficiëntie, zullen de kuikens tekenen van nutritionele myopathie vertonen, en dit voornamelijk ter hoogte van de borstspieren (op leeftijd van ongeveer 4 weken). Dit uit zich macroscopisch als bleke streepvormige veranderingen in de spieren. Vitamine E en Se tekort bij kuikens, en voornamelijk kalkoenen, kan resulteren in een erge vorm van myopathie van de spiermaag en het myocard.

De initiële histologische veranderingen zijn hyaliene degeneratie evoluerend naar necrose. Dit kan op zijn beurt ontstekingscellen aantrekken. Eens in het chronisch stadium, kunnen er tekenen zijn van regeneratie gepaard gaande met afzetting van collageen bindweefsel (littekenvorming).

Gezonde Dieren