Begin juli werd een jong mannelijk kalf van 51 kg binnengebracht met als enige anamnese “acute sterfte van twee kalveren”. 

Beschrijving en diagnose:

Bij autopsie viel in eerste instantie het bleek (anemisch) aspect op van de oog- en mondmucosa. De longen vertoonden oedeem en interstitieel emfyseem, maar geen duidelijke verdichting. De netmaag, pens- en boekmaag zagen er normaal uit, maar ter hoogte van de opgezette lebmaag was er een sterk gestuwde mucosa met aanwezigheid van gasbellen (Figuur 1).

De dunne darmen vertoonden sterke gazeuse dilatatie (ileusbeeld) met segmentale sterke stuwing van de mucosa met hemorragische inhoud. Verder zagen de darmen er macroscopisch normaal uit zowel wat de wand als inhoud betreft. Naast een swab van de lebmaagwand/-inhoud voor bacteriële anaerobe cultuur, werden ook stalen genomen van de lebmaagwand en long voor histopathologisch onderzoek.

Figuur 1: Macroscopisch aspect van de aangetaste lebmaag: gestuwde mucosa met necrosehaarden en focale gasbellen; de inhoud bestond uit vuilrood vocht doorweven met melkstolsteltjes en gas.

Histopathologisch onderzoek van de lebmaagwand vertoonde desquamatie van het epitheel met uitgesproken oedeem en necrose ter hoogte van de mucosa en de klieren, naast een aanwezigheid van neutrofielen doorweven met necrotisch celmateriaal ter hoogte van de mucosa en submucosa. In het lumen waren er naast andere bacteriën meerdere specifieke Sarcina-achtige bacteriën op te merken (Figuur 2).

Figuur 2: Haematoxyline-eosine kleuring van de lebmaagwand: aanwezigheid van meerdere pakketjes van kubusvormige structuren indicatief voor Sarcina spp.

Ter hoogte van de long was er geen duidelijk ontstekingsinfiltraat aanwezig, wel meerdere haarden van kiemconglomeraten, inclusief meerdere Sarcina-achtige kiemen ter hoogte van de bloedvaten en alveolen (Figuur 3).

Figuur 3: Haematoxyline-eosine kleuring van de long: aanwezigheid van meerdere pakketjes van kubusvormige structuren indicatief voor Sarcina spp. ter hoogte van de bloedvaten duidend op de mogelijkheid van een septicaemie.

Uit de swab van de lebmaag werd Clostridium tertium geïsoleerd.

Pathogenese:

Abomasitis is in de veterinaire literatuur beschreven onder verschillende namen: abomasale tympanie, abomasale “bloat” en “braxy-like” ziekte.  Dit syndroom is beschreven als multifactorieel.

Bepaalde predisponerende factoren worden geassocieerd met slechte melkvoorziening: grote en eenmalige toediening, koude melk, melkvervangers rijk aan carbohydraten, oesofagiale sondevoeding, of onvoldoende materiaalhygiëne. Daarnaast zijn er meerdere bacteriën beschreven die betrokken zijn in de pathologie, o.a. Clostridium perfringens type A, Sarcina spp, E. coli, Lactobacillus spp en Campylobacter spp.

Alle genotypes van Clostridium perfringens kunnen abomasitis of enteritis veroorzaken in gedomesticeerde herkauwers. C. perfringens type A wordt meer en meer geïsoleerd uit clostridiale abomasitis bij herkauwers. Type E werd ook al geïsoleerd in dergelijke gevallen maar eerder zelden.

In kalveren is deze pathologie al experimenteel gereproduceerd kunnen worden door intraruminale inoculatie van C. perfringens. Abomasitis kan op zichzelf voorkomen in combinatie met een enteritis.  Type A abomasitis wordt het meest gezien bij neonatale en juveniele dieren, maar komt ook voor bij volwassen herkauwers.

De aandoening kan zowel voorkomen bij melk- als vleesrassen en – eerder zelden – bij lammeren van schapen en geiten. C. tertium werd in het verleden al geassocieerd met enteritis bij kalveren.

Sarcina-species zijn grampositieve anaerobe bacteriën die zeer moeilijk te kweken zijn daar ze een specifiek groeimedium nodig hebben, een pH van 2.2 en anaerobe condities. Om deze reden worden ze in gevallen van abomasitis vaak niet gevonden. Echter bij histopathologisch onderzoek worden ze geregeld gezien als pakketjes van 8 of meer kubusjes (zie Figuur 2).

In de literatuur daarentegen wordt hun rol in deze pathologie vaak als belangrijk beschreven, maar welke rol precies en hoe deze kiemen interageren met C. perfringens bij het ontstaan van lebmaagontsteking is nog steeds onduidelijk.

Beschreven klinische tekenen zijn verminderd drinken, lethargie, abdominale tympanie, koliek en bruxisme (tandenknarsen en kaakklemmen). De desbetreffende dieren hebben doorgaans een normale temperatuur tenzij er complicaties optreden zoals systemische sepsis of peritonitis (in dergelijke gevallen kan de temperatuur toe- of afnemen).

De muceuze membranen kunnen bleek zijn met verlengde capillaire vullingstijd duidend op een systemische shock.

De hydratatiestatus in de acute fase is vaak normaal, maar de dieren kunnen snel dehydrateren als er niet ingegrepen wordt. De abdominale distensie met regurgitatie van vocht komt het meest voor.

De mogelijkheid van C. perfringens om gas te produceren draagt bij tot de maagdilatatie en het emfyseem in de wand. Abomasale tympanie en de geassocieerde uitzetting van het abdomen kunnen ook problemen opleveren met de ademhaling (druk op diafragma). De uitzetting van de lebmaag kan verder resulteren in hemodynamische veranderingen met shock tot gevolg.

De mortaliteit bij de dieren met deze aandoening kan hoog oplopen als er niet snel opgetreden wordt (75-100%).

Differentiaal diagnostisch kan bij herkauwers ook gedacht worden aan Salmonella, coccidiose, schimmelinfectie, immunosuppressie, pica, trauma door grof voeder, trichobezoaren, maagzweren en vitamine- of mineraaltekorten.

Auteurs: Stefan Roels en Evelien Forrez