In de autopsiezaal worden regelmatig kalveren tussen 3 en 6 maanden of jongvee aangeboden met een historiek van zenuwstoornissen. Bij deze leeftijdscategorieën is een mogelijke oorzaak cerebrocorticale necrose (CCN), ook polioencephalomalacie (PEM) genoemd.

Anamnese/beschrijving:

Recent werd een kalf van 4 maanden oud aangeboden in de autopsiezaal met zenuwstoornissen, onder meer head pressing.

Op autopsie was op meerdere plaatsen ter hoogte van de hersenen een gele verkleuring zichtbaar van de hersenschors, gecombineerd met een duidelijke afplatting van de hersenschors (foto 1). De meningeale bloedvaten waren gestuwd. Verder waren er weinig afwijkingen zichtbaar op autopsie.

Diagnose: 

CCN kan worden vermoed aan de hand van de klinische symptomen (ataxie, spierrillingen, head pressing, corticale blindheid, opisthotonus, convulsies) gecombineerd met de subtiele macroscopische letsels op autopsie, namelijk een gele verkleuring en afplatting van de hersenschors (foto 1).

De eigenlijke diagnose berust op autofluorescentie van de cerebrale cortex (foto 2) die zichtbaar is onder de Wood-lamp (UVA-licht). Op histopathologisch onderzoek van de hersenen is er cerebrocorticale necrose zichtbaar, gecombineerd met een toename van gliacellen (gliose), infiltratie van macrofagen en oedeem van het neuropil (spongiose).

Foto 1: Macroscopisch beeld van de hersenen met gele verkleuring en afplatting van de cortex (blauwe pijlen).

Foto 2: CCN-autofluorescentie van de cerebrale cortex, zichtbaar onder de Wood-lamp.

Pathogenese:

CCN komt in België slechts sporadisch voor en wordt gezien bij runderen, schapen, geiten, herten en camelidae. De oorzaak is meestal een secundair tekort aan thiamine (vitamine B1).

De meest voorkomende oorzaak hiervan is een veranderde thiaminestatus, bijvoorbeeld door een verminderde ruminale microbiële thiamineproductie of door interferentie met de thiaminewerking door thiaminasen. Ook een verhoogde zwavelopname komt frequent voor als oorzaak van CCN.

Thiamine is wateroplosbaar waardoor een overmaat wordt uitgescheiden via de urine, er is dus geen reserve aanwezig in het lichaam. Bij pensproblemen en bij jonge kalveren kan dus snel een tekort ontstaan. Thiamine is een cofactor voor verschillende enzymes die tussenkomen in het koolhydraatmechanisme.

Het exacte mechanisme van het ontstaan van de neuronale necrose bij CCN is niet gekend, maar vermoedelijk is het een combinatie van energietekort gecombineerd met de vorming van zuurstofradicalen.

Andere aandoeningen die leiden tot letsels van polioencephalomalacie zijn een acute loodintoxicatie, waterdeprivatie/zoutintoxicatie en zwavelintoxicatie.

Behandeling:

Behandeling bestaat uit het toedienen van vitamine B1-derivaten, waarna doorgaans binnen de 24 uur verbetering optreedt. De centrale blindheid die af en toe optreedt, is frequent irreversibel.

Auteurs: Annelies Vandekerckhove en Han Versnaeyen