Op 13 september werd in ons land een eerste besmetting met Afrikaanse varkenspest (AVP) vastgesteld bij een wild everzwijn. Sindsdien waren er al 167 everzwijnen die positief testten voor het virus, alle in de regio van Etalle in de provincie Luxemburg. In dit artikel geven we aan hoe varkenshouders bioveiligheid kunnen inzetten als wapen tegen AVP. Verder zoomen we in op de verschillen tussen Afrikaanse en klassieke varkenspest.

Menselijke activiteit

Uit de voorlopige resultaten van het genetisch onderzoek blijkt dat het virus dat is vastgesteld in België behoort tot de AVP-varianten van genotype II. Deze varianten circuleren in een aantal Oost-Europese landen en in bepaalde gebieden in Rusland, dit in tegenstelling tot het AVP-virus genotype I dat circuleert in West- en Centraal-Afrika.

De eerste AVP-haard ooit vastgesteld bij everzwijnen in België ligt zo’n 1.000 kilometer van de besmette zones in Oost-Europa. Dit doet vermoeden dat menselijke activiteit een rol heeft gespeeld bij de verspreiding van de ziekte.

Goed nieuws en slecht nieuws

AVP wordt niet overgedragen via wind of insecten, maar wel door teken. Daarnaast gebeurt besmetting door direct contact. Geïnfecteerde dieren scheiden het AVP-virus uit via verschillende lichaamsvloeistoffen. De virusuitscheiding via neusvocht en faeces lijkt bij everzwijnen beperkt te zijn maar toch voldoende om andere varkens of everzwijnen te besmetten. Bloed is echter zeer infectieus en daardoor de belangrijkste infectiebron voor in-contactdieren.

Door de noodzaak van direct contact voor virusoverdracht is de besmettelijkheid van AVP lager dan oorspronkelijk werd aangenomen op basis van de hoge letaliteit (hoge sterfte in de groep van besmette dieren). AVP verspreidt dus traag, wat als voordeel heeft dat er tijd is om bij gedomesticeerde varkens controlemaatregelen te implementeren.

De lage besmettelijkheid zorgt ervoor dat het AVP-virus zich in de populatie wilde everzwijnen weinig verspreidt, waardoor het gebonden blijft aan het betrokken gebied. Het kan echter zeer lang overleven in een eiwitrijke omgeving, zelfs in minder geschikte omstandigheden. Karkassen kunnen dus lang gecontamineerd blijven met het AVP-virus en spelen op die manier een sleutelrol bij het onderhouden van de ziekte in de besmette gebieden.

Bioveiligheid als wapen tegen AVP

Hoewel AVP bijna een eeuw geleden voor het eerst beschreven werd, is het nog steeds een uitdaging om de ziekte onder controle te houden. Dit vooral omdat er geen vaccin beschikbaar is. Bij een besmetting zijn de enige maatregelen die een land, dat verder vrij is van AVP, kan nemen een strikte quarantaine en bioveiligheid, restrictie van dierbewegingen en ruimen van geïnfecteerde en in-contactdieren.

Dat bioveiligheid belangrijk is om besmetting met AVP te voorkomen, wordt ook aangetoond door het feit dat in Oost-Europa en Rusland de meeste uitbraken gebeurden bij gedomesticeerde varkens op kleinere bedrijven en backyard farms. De bioveiligheid op deze bedrijfjes laat vaak te wensen over.

Varkenshouders kunnen hun bedrijf beschermen tegen AVP door een goede afsluiting of omheining te plaatsen. Dit zorgt ervoor dat dieren noch mensen zomaar het bedrijf kunnen binnenkomen. En een hek aan de ingang van het bedrijf maakt dat bezoekers hun wagen buiten het bedrijfsterrein parkeren.

Iedereen die in de varkensstal komt, draagt ook bedrijfseigen kledij en laarzen, en wast de handen alvorens de stal te betreden. Belangrijk is bovendien om correct gebruik te maken van een goed ingerichte hygiënesluis.

Voedingsmiddelen mogen nooit mee in de stal genomen worden. En bij de afvoer van dieren – dit is steeds een risicomoment – is een laadkade een uitstekend middel om contact met bedrijfsvreemd personeel en materiaal te verhinderen.

Een goede quarantainestal tot slot verhindert insleep van ziekten via nieuw aangekochte dieren.

Afrikaanse varkenspest versus klassieke varkenspest

De vergelijkbare namen doen vermoeden dat AVP en klassieke varkenspest veel gelijkenissen vertonen. Dit is wel degelijk het geval wat de klinische symptomen en pathologie betreft. Maar er bestaan ook grote verschillen: zo hebben beide ziektes elk een andere dynamiek. Daarom bieden maatregelen die succesvol zijn bij de bestrijding van klassieke varkenspest geen oplossing voor de bestrijding van AVP bij wilde everzwijnen.

GELIJKENISSEN Afrikaanse varkenspest en klassieke varkenspest:

• Klinische symptomen en pathologie:
  O.a. hoge koorts, gedaalde eetlust, lethargie, erythema en petechiën
  
• Epidemiologie:
  Zowel directe als indirecte overdracht
• Besmettelijkheid:
  Lange tijd besmettelijk bij koude omgevingstemperaturen
• Bioveiligheid:
  Strikte bioveiligheidsmaatregelen, geen voedselafval voeren, geen contact tussen gedomesticeerde varkens en wilde everzwijnen

VERSCHILLEN Afrikaanse varkenspest (AVP) en klassieke varkenspest (KVP):

• Virustaxonomie:
  AVP: Groot DNA-virus
  KVP: Klein RNA-virus
  
• Immuunrespons:
  AVP: Geen neutraliserende antistoffen, geen of onvoldoende kruisbescherming tussen stammen, bescherming gelinkt aan cytotoxische T-cel respons
  KVP: Neutraliserende antistoffen, kruisbescherming tussen genotypes
• Vaccinatie:
  AVP: Geen vaccin beschikbaar
  KVP: Veilige en efficiënte vaccins beschikbaar
• Overdracht:
  AVP: Vooral via contact met bloed, geen bewijs van intra-uteriene overdracht
  KVP: Uitscheiding in alle secreties en excreties, intra-uteriene transmissie met persistente infectie van de foetussen mogelijk
  
• Vectoren en dragers:
  AVP: Overdracht via teken mogelijk*
  KVP: Geen overdracht via arthropoden
• Geschiedenis en situatie vandaag:
  AVP: Lang enkel endemisch in Afrika en Sardinië, sinds 2007 aanwezig in Europa
  KVP: Langdurende epidemieën bij wilde everzwijnen in de laatste decennia, sporadische gevallen bij gedomesticeerde varkens. Op dit moment geen uitbraken bij gedomesticeerde varkens, geen gevallen gemeld bij wilde everzwijnen

* Teken zouden geen rol gespeeld hebben bij de overdracht van AVP in Oost-Europa en Rusland.

Bronnen:

• African swine fever – epidemiological considerations and consequences for disease control, Depner K. et al., Tieraerztliche Umschau, 2016, 71 (3), 72-78.
• African and classical swine fever : similarities, differences and epidemiological consequences, Schulz K., Staubach C., Blome S., Vet Res 2017 ; 48-84.
• African swine fever: A re-emerging viral disease threatening the global pig industry, Sánchez-Cordón P.J., Montoya M., Reis A.L., Dixon L.K., The Veterinary Journal 233 (2018), 41-48.
• https://www.sciensano.be/nl/pershoek/africaanse-vaderkenspest-belgie-sciensano-karakteriseert-de-virussen

Auteur: Eva Pierré
Werkten mee aan dit artikel: Tamara Vandersmissen en Mia Vanrobaeys