Van januari tot en met oktober 2018 onderzochten we in onze autopsiezaal ongeveer 3.000 geaborteerde foetussen van runderen. Neospora blijkt nog altijd één van de belangrijkste oorzaken van abortus bij rundvee te zijn. Daarnaast zien we bij foeti geaborteerd in het laatste trimester van de dracht ook vaak marmering van de achterhandspieren – wat indicatief is voor een seleniumdeficiëntie.

Elke abortus betekent een financieel verlies voor de veehouder. Het is dan ook belangrijk om telkens een abortus zich voordoet, op zoek te gaan naar de oorzaak ervan en maatregelen te nemen om verdere schade te vermijden. Dit kan met het abortusprotocol dat financieel gesteund wordt door het FAVV.

Diagnose

Het abortusprotocol omvat een onderzoek van de foetus, het serum van het moederdier en de nageboorte. Om de kans op een diagnose te verhogen is in de eerste plaats geschikt materiaal nodig, zoals een vers geaborteerde foetus en de nageboorte met cotyledonen.

Het abortusprotocol onderzoekt verschillende besmettelijke oorzaken van abortus. Daarnaast zijn er echter tal van andere factoren (o.a. genetica en voer) die een rol kunnen spelen en die veel moeilijker vast te stellen zijn. Van de foetussen die we dit jaar al onderzochten konden we bij ongeveer 50% met vrij grote zekerheid een diagnose stellen.

Wat leerde ons het onderzoek van de foetus?

> Macroscopisch worden er regelmatig congenitale afwijkingen vastgesteld, zoals een hydrocephalus internus, een hamartoma, een teratoma en een interventriculair septumdefect.

Interventriculair septumdefect                                     Hamartoma

Hydrocephalus

Placenta met teratoma (tumor bestaande uit o.a. spier, beenderen en haar)

Bij abortus in het laatste trimester van de dracht merken we bij de foetussen vaak een marmering van de achterhandspieren op. Dit kan wijzen op seleniumdeficiëntie. In zo’n gevallen is het aangewezen om het seleniumgehalte in het serum van het moederdier te onderzoeken. Dit onderzoek zit niet standaard in het abortusprotocol maar kan bijkomend aangevraagd worden (zie paragraaf ‘Bijkomende onderzoeken’ verder in deze tekst).

Bij elke geaborteerde foetus wegen we ook de schildklier. Als deze meer dan 30 gram weegt, kan dit een indicatie zijn voor een jodium- of seleniumdeficiëntie.

Marmering van de achterhandspieren

> Bij bacteriologisch onderzoek worden de volgende kiemen vaak geïsoleerd:

• Trueperella pyogenes, kan o.a. gelinkt worden aan dikke hakken en schurft;
• Pseudomonas aeruginosa, kan o.a. gelinkt worden aan waterkwaliteit;
• Bacillus licheniformis, kan o.a. gelinkt worden aan kuilkwaliteit;
• Omgevingskiemen zoals Streptococcus uberis, Escherichia coli, Enterococcus faecalis, Serratia, kunnen o.a. gelinkt worden aan hygiëneproblemen of een verminderde afweer (BVD-circulatie, seleniumdeficiëntie, …);
• Salmonella, primair belang;
• Listeria monocytogenes, kan o.a. gelinkt worden aan kuilkwaliteit en verminderde afweer.

Bij een bacteriële abortus wordt vaak een pneumonie, pleuritis, perihepatitis of splenomegalie vastgesteld. Histologisch onderzoek van de longen en lever kan extra informatie opleveren.

Bacteriële abortus: perihepatitis, splenomegalie

> Bij mycologisch onderzoek wordt meestal Aspergillus fumigatus geïsoleerd. Deze kan o.a. gelinkt worden aan kuilkwaliteit.

Een schimmel veroorzaakt eerst een primaire placentitis, besmet in een latere fase het amnionvocht en bereikt zo de foetus. Bij abortus veroorzaakt door een schimmel worden soms duidelijke macroscopische afwijkingen vastgesteld: grijze plaques ter hoogte van de huid van de foetus en dikke gele plaques ter hoogte van de intercotyledonaire zones.

Mycotische abortus                                                               Mycotische abortus

> Virologisch onderzoek:

• We onderzochten bijna 3.000 earpunches op BVD-antigen, 0,67% was positief. Dankzij het BVD-bestrijdingsprogramma was er de laatste jaren een sterke daling van het percentage positieve earpunches (ongeveer 2,5% in 2013, 2014 en 2015, 1,4% in 2016 en 0,6% in 2017).
• De PCR voor blauwtongvirus en schmallenbergvirus (SBV) wordt uitgevoerd wanneer er significante letsels zijn. Van de 50 onderzochte foetussen was er slechts één positief voor SBV.

Onderzoek van het serum van het moederdier

We onderzochten bijna 3.400 serumstalen van moederdieren.

• 15% was positief voor Neospora-antistoffen. De aanwezigheid van Neospora-antistoffen is een indicatie om de diagnose te stellen, zeker als er meerdere geaborteerde dieren op eenzelfde bedrijf positief zijn. Om de diagnose te bevestigen kan er een PCR uitgevoerd worden op de hersenen. We deden dit bij drie gevallen, één ervan testte positief op Neospora. Histologisch onderzoek van hart en hersenen is ook een mogelijke bevestigingstest, maar is vaak niet meer mogelijk door de autolyse van de foetus.
• Alle serumstalen waren negatief voor Brucella-antistoffen.

Onderzoek van de nageboorte

Op de nageboorte voeren we altijd een Brucella-cultuur uit. Alle culturen die we dit jaar onderzochten waren negatief.

Bijkomende onderzoeken

Er kunnen steeds bijkomende onderzoeken aangevraagd worden, bijvoorbeeld voor:

• Selenium: in het kader van het abortusprotocol werden 66 serumstalen van moederdieren geanalyseerd. In liefst 56 gevallen was het seleniumgehalte te laag (de referentiewaarde voor selenium is > 80 µg/L).
• Q-fever: er werden 34 PCR’s uitgevoerd, 2 ervan waren positief.
• De PCR abortus-kit (Anaplasma, Chlamydia, Leptospira, Salmonella): deze werd 72 maal ingezet binnen het abortusprotocol. Eén keer was er een positief resultaat voor Anaplasma en één keer voor Salmonella.

De bijkomende testen worden niet vergoed door het FAVV.

Wat biedt het abortusprotocol?

• U krijgt inzicht in de epidemiologische situatie van het bedrijf.
• Een vroege detectie van ziekte veroorzakende pathogenen maakt het mogelijk om preventief op te treden.
• Alle verzamelde informatie geeft een beeld van de sanitaire situatie in België.
• De veehouder is verplicht om elke abortus bij een rund (of schaap of geit) op zijn bedrijf te laten onderzoek op brucellose. Naast dit verplicht onderzoek spoort het abortusprotocol de meest gangbare besmettelijke oorzaken van abortus op. Het protocol steunt hiervoor op de bevindingen van Veepeiler. Hierdoor kunnen (her)opkomende ziekten onderzocht worden.
• Het FAVV biedt financiële ondersteuning, zowel voor het ophalen van de stalen als voor de analyses.

Klik hier voor meer informatie over de onderzoeken die het abortusprotocol omvat.

Auteur: Evelien Forrez